خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و ادب: در ادامه معرفی و تحلیل کتاب‌های مناسب و موجود مرتبط با مختار و قیامش، به کتاب "قیام مختار" می‌رسیم که نوشته سید ابوفاضل رضوی اردکانی است و به ادعای مولف از نظر تحقیق و بررسی در نوع خود کم‌سابقه است و می‌تواند بسیاری از شبهات و ابهامات تاریخی را رفع کند.
تحقیق و بررسی و نگارش این کتاب دو سال به طول انجامیده است و اردکانی در آن با شرح و تفصیل، اهداف و چگونگی قیام مختار را تحلیل کرده است که در این راه پرداختن به ابعاد شخصیتی مختار و پاسخ به شبهات و موارد اتهام این شخصیت را از نظر دور نداشته است. نویسنده با استناد به متون تاریخی، هدف قیام مختار را صرفا خونخواهی از شهدای کربلا عنوان کرده و آن را یکی از مهمترین و عبرت‌آموزترین قیام‌های شیعه در تاریخ می‌داند.
تحلیل، بررسی و نتیجه‌گیری درباره قیام تاریخی مختار
البته این سخن، فقط حرف مولف نیست بلکه مولف کتاب با توجه به سخن بزرگان شیعه و امامان به نتیجه‌گیری و بیان قصد مختار از قیام پرداخته است. اردکانی در مقدمه، با استناد به آیات قرآن، انتقام از ستمگران را وعده خدا دانسته و به‌طور صریح هدف از تحریر این کتاب را زودن غبار ابهام از چهره مختار عنوان کرده که در رهگذر تاریخ به‌روی این شخصیت تاریخی نشسته است. بنابراین این کتاب می‌تواند منبع و ماخذ مناسبی برای علاقه‌مندان به تحلیل وقایع صدر اسلام و دوران معاصر با مختار باشد. به خصوص اگر بعد از کتاب "مختارنامه" مورد مطالعه قرار گیرد. چون "مختارنامه" صرفا حالت و لحن داستان‌گونه دارد و عاری از نکات تحلیلی و نقد و بررسی است.
شخصیت‌های مهم و تاثیرگذار چه در عصر خود و چه در آینده همیشه مورد حمله و در معرض اتهام قرار گرفته‌اند. صرف نظر از خوبی یا بدی شخصیت مختار، نمی‌توان تاثیرگذاری او را در عصر خود و اعصار بعدش انکار کرد. بنابراین مختار چه نیکوسیرت باشد و چه بدسیرت، طبیعی است که توسط دشمنانش به کذاب بودن متهم شود و این سخن که مختار ادعای نبوت و پیامبری دارد، توسط مخالفانش در همه‌جا پخش شود.
رفع اتهام پایه‌گذاری فرقه کیسانیه از مختار
دیگر اتهامی که به مختار وارد شده است، پایه‌گذاری مکتب کیسانیه و ترویج آن است. فرقه کیسانیه معتقد به امامت محمد حنفیه بودند. با مطالعه بخش‌های مربوط به این بحث در کتاب "قیام مختار" و البته دیگر اسناد تاریخی، این امر بر خواننده مشخص می‌شود که نه محمد حنفیه ادعای امامت کرد و نه مختار مکتب کیسانیه را پایه‌گذاری کرده است. گواه تاریخ بر این است که امام علی(ع) در دوران کودکی مختار، او را مورد لطف قرار داده و او را کیّس به معنی باهوش و زیرک، خطاب کرده است. لغات کیسان و کیس با هم تشابه دارند به علاوه کیسان نام یکی از یاران نزدیک مختار است که در سریال مختارنامه با نام کیان و با بازی رضا رویگری او را می‌شناسیم. کیسان کسی است که عمرابن سعد را به قصاص خون امام حسین(ع) کشت و کنیه یا لقب او ابوعمره بوده است.
می‌توان به مرور زمان، لغات کیسان، کیس و کیسانیه را با یکدیگر مرتبط کرده و این اتهام را بر مختار وارد کرد که به دلیل کسب اجازه از محمد حنفیه برای قیامش، معتقد به امامت او بوده و مروج مکتب کیسانیه بوده است. اما مختار به گواه متون معتبر تاریخی پس از امام حسین(ع) از امام سجاد(ع) پیروی کرده و امام چهارم نیز عمویش محمد حنفیه را مامور و معاون خود در امور قیام شیعیان قرار داده بود چون از سوی حکومت بنی‌امیه به شدت تحت نظر بوده و امکان رهبری مستقیم قیام را نداشته است.
کتاب " قیام مختار" در فصول ابتدایی خود با استناد به متون تاریخی و روایات مستدل، از چهره مختار ابهام‌زدایی می‌کند و پس از بیان دلایل و تحلیل‌های مفصل و مشروح به سراغ مبحث قیام مختار می‌رود. نویسنده سخنان و روایت‌های علمای بزرگ اهل سنت و شیعه مانند علامه مقرم، علامه شریف القرشی، علامه ابن نما، علامه امینی، شیخ مفید و... را جمع آوری و تدوین کرده است و هدف مختار را از قیام، از میان این سخنان و حقایق رخ داده خونخواهی استنباط کرده است، نه میل به سلطنت و حکم‌فرمایی. البته طبیعی است که این موضع مخالفانی خواهد داشت.
مقایسه نقل‌های درست و نادرست تاریخی در کنار یکدیگر
در هر صورت مطالعه این کتاب از این جهت که بصورت مرتب و مدون پاسخ سوالات و شبهات را داده است، برای مخالفان این مواضع توصیه می‌شود. اردکانی با توجه به سخنان عالمان و متخصصان، روایت‌ها و نقل‌های درست و نادرست را در کنار هم آورده و صحت و عدم صحت هر کدام را مشخص کرده است.
سخن کلی نویسنده در این کتاب 580 صفحه‌ای این است که مختار چون به این دلیل که مانع وصول اهداف قدرت‌طلبان زمان خود بوده است، مورد بی‌مهری و آماج حملات و ترور شخصیتی قرار گرفته است همانطور که امام علی(ع) توسط معاویه به بی نمازی و بدعت در دین متهم می‌شد. با گفته اردکانی این اتهامات در کتب غیرشیعی مطرح شده‌اند و به مرور زمان به قدری تکرار شده‌اند که بعضی از نویسندگان و تاریخ‌نویسان شیعه تحت تاثیر آن‌ها قرار گرفته و این اتهامات را در کتب خود آورده اند.
در یک جمع‌بندی توصیه می‌شود، افرادی که به تاریخ صدر اسلام به خصوص مسائل مربوط به عاشورا و پس از آن علاقه دارند و قصد مطالعه در این زمینه را دارند، اول این که مطالعات خود را به دلیل حساسیت موضوع و قابلیت فوق‌العاده برای تاویل و تفسیر، از کمی قبل‌تر از آن دوران مثلا دوران امامت امام حسن(ع) آغاز کنند و دوم این که مطالعات خود را به خواندن یک نوع کتاب از نوع صرفا روایی یا تحلیلی محدود نکنند و مطالعه این کتاب‌ها را به صورت موازی پیش ببرند.
-----------------------------------------------
صادق وفایی
نظر شما